Kitap nasıl okunur?

   Bazı kitapların tadına bakılmalıdır... Diğerleri yutulmalıdır... Ve çok azı da çiğnenip hazmedilmelidir.

                                                                                                              Francis Bacon

      Kitapçı raflarındaki kitaplara göz gezdirirken Robert B. Downs’un “Dünyayı Değiştiren Kitaplar” isimli kitabı gözüme ilişti.

      Kitabın ismi, dünyanın bile kitapla değişebileceği veya değiştirilebileceği mesajını zihin dünyama taşımıştı.

Bizim şimdilik dünyayı değiştirmek gibi gerçekleştirilmesi zor bir niyet ve tavsiyemiz yok. Ancak dünyayı değiştirmek hayalin konusu ise, “dünyamızı” değiştirmek gerçeğin konusudur. Bu yazıdaki hedefimiz, dünyamızı kitaba muhatap kılmaktır.

      Dünyayı değiştiren insanların dünyasını değiştiren kitaplardan nasıl faydalanabiliriz? Bir kitap sadece bilgi edinmek için yazılmaz; verdiği mesajı tam olarak anlamak için nasıl okunmalı?

Okunacak olan kitaptan en yüksek faydanın sağlanabilmesi için üç adımlı bir strateji izlenebilir. Bunlar:

    —Kitabı gözden geçirmek

    —Aktif olarak okumak ve işaret koymak

    —Notlarınızı tekrar etmek

       Kitabı gözden geçirin

      Bir örnekle anlatayım. Emlakçıdan bir ev alacak olsanız, ilk başta resimlerine mi bakmak istersiniz? Bence ilk olarak evin hangi semtte olduğunu sorarsınız. Semti ve evin etrafını gezersiniz. Sonra evin içine bakarsınız; odaların büyüklüğüne, dolaplarına göz atarsınız. Yakın alışveriş merkezlerini sorarsınız. Karar vermeden komşulara danışırsınız. İkna olduktan sonra evin fiyatını sorar, mahalledekilerle karşılaştırırsınız. İşe gidip gelmenin ne kadar zaman alacağını da hesaplarsınız. Aynı şey bir kitabı alıp okumak için de geçerlidir.

Öncelikle bir kitabı almadan önce nelere dikkat edilmesi gerekir?

      Kitabevinde kitabın ismi öncelikli dikkatimizi çeken unsurdur. Çoğumuz kitabın ismine bakıp hemen alırız. Oysa kitabı incelemeye devam etmeliyiz. Kitabı bir ön okumadan geçirmeliyiz. Kitabı elimize aldıktan sonra ilk yapmanız gereken ise arka kapağını okumaktır. Zira arka kapaktaki yazılar kitabın vitrini durumundadır. Bunun yanında yazarın biyografisi de okunmalıdır. Böylece kimliğinin elinizdeki konuyla nasıl ilişkilendiğini anlarsınız.

Kitabın içindekiler bölümü okunmalı. İçindekiler bölümü kitabı ele veren en önemli kısımdır. İçindekiler tablosu size kitabın bir krokisini verecek ve yazarın görüşlerini nasıl açtığını bilmenizi sağlayacaktır. Kitabın benzerleriyle tekrar mı, yoksa orijinal bir kitap olup olmadığını ele verir. Ben içindekiler kısmını okuduktan sonra, kitabı satın alıp almayacağıma büyük ihtimalle karar veririm.

     Kitabın önsöz ve giriş bölümü de okunmalı. Ana başlıklar ve alt başlıklar gözden geçirilmeli. Ön okuma en fazla on dakikanızı alacaktır. Bunu hem kitabı satın almadan önce, hem de kitabı okumaya başlamadan yapabilirsiniz.

        Kitabı aktif olarak okuyun

      Aktif okuma, bilgi edinmek ve anlayışımızı arttırmak amacıyla, sorular sorup sorulara cevap aramaktır. Siz bir aktif okuyucu olarak ne kadar çok soru sorarsanız, kitap size o denli cevap verecektir. Kitaptan maksimum bilgi ve verim alacaksınız. Francis Bacon, “bazı kitapların tadına bakılmalıdır... Diğerleri yutulmalıdır... ve çok azı da çiğnenip hazmedilmelidir,” diye yazmıştır. Bu bölümde kitabı çiğner ve hazmederiz.

Şimdi, kitaptan maksimum verim almak için uyguladığım bir tarzı sizinle paylaşmak istiyorum. Aslında bu başlı başına bir makale konusudur ama kısaca söyleyeyim:

      Eleştirel okuyun. Tabiri caizse şeytanın avukatlığını yapın. Eleştirel okuma zihni canlı tutar. Sayfaları çevirirken önceki bilgilerinizle karşılaştırın. Bu bölümde iyi bir eleştirmen olduğunuzda kitabın şifrelerini çözersiniz.

Bazen de yazar akıcı bir üslup kullanmıştır. Eleştirel okuma, yazarın sizi hipnotize etmesine müsaade etmez. Aktif okuma esnasında Peyami Safa’nın deyimi ile “yazar ile kol kola gezen samimi bir arkadaş, bazen de ringde çarpışan iki rakip pozisyonunu takınmamız gerekiyor”

       Aktif okumada bir başka yöntem de anahtar kelimeler seçmektir. Kitap okurken elimde fosforlu bir kalem bulunur. Önemli bulduğum kelimeleri fosforlu kalemle işaretlerim. Anahtar kelime seçerken paragrafı özetleyecek bir kelime olmasına da dikkat ederim.

      Anahtar kelimeye baktığınızda size paragrafı hatta sayfayı hatırlatıyorsa doğru kelimeyi seçmişsiniz demektir.

       Notlar alın

      Ben bir kitabın ödünç veya kütüphaneden almaktansa satın almayı tercih ederim. Çünkü alacağım kitabın, maliyetinin fazlasını bana kazandıracağını bilirim. Bundan dolayı kitabı çok rahat çizerim. Üzerine notlar alırım. Eleştiriler yaparım. Abraham Lincoln’ın hukukçu ortağı Billy Herndon, Lincoln’ün kitaplarda metnin altını çizmekte ve sayfa kenarına not almakta emsalsiz olduğunu söyler. Lincoln özellikle bir kitabın veya dokümanın belli yerlerini hatırlamak istediğinde ilgili satırların altını çizip el yazısıyla tekrar yazardı.

      Kendi sisteminizi oluşturun. Semboller geliştirin.

Okurken kendi sistemimi oluşturdum. Anahtar kelimeler seçer, eğer paragraf çok önemliyse daire içine alırım. Semboller geliştiririm. Eğer paragraftaki fikre katılmıyorsam yanına üzgün bir surat çizerim. Komik bir anlatım veya bir espri varsa gülen bir yüz çizerim. Tam anlaşılmıyorsa iki soru işareti yaparım. Çok önemli ise, üç ünlem yan yana koyarım.

Kendi kitaplarınızda notlar alırken kendi sisteminizi geliştirebilirsiniz. Not almak sadece aktif bir okuyucu olmakla kalmazsınız, ilerde size gereken kritik pasajlara ulaşmanıza da büyük bir kolaylık sağlar.

        Notlarınızı tekrar edin

      Tekrar edilmeyen bilgilerin yüzde 80’i 24 saatte unutulur. Bir hafta tekrar etmediğiniz takdirde daha da azalır. Okuduğunuz kitabı bir hafta içinde gözden geçirin. Not alma burada yararını daha çok gösterir. Aldığınız notları, sembolleri, anahtar kelimeleri, daire içine aldığınız paragrafları tekrar okuyun. Sorduğunuz soruları ve yazdığınız görüşleri düşünmek için bir kaç dakikanızı verin. Tekrar etme sırasında kitabı bir kaç gün içinde okumanıza rağmen bilgilerinizin ne kadar taze olduğuna şaşacaksınız.

     Son olarak “Hızlı Okuma” seminerlerimizde sıkça sorulan bir soruyu aktarmak isterim: Çok kitap mı okumamız gerekir?

Burada iki şık var. Mehmet Akif az kitap okurdu. Ama aynı kitabı üç defa okurdu.

Ben çok kitap okurum. Kaliteli bulduğum kitapları el altında bulundururum ve defalarca okurum. Tabi baştan sona kitabı tekrar etmem. Yukarıdaki tekniklerle önemli yerleri gözden geçiririm.

Egzersiz beden için neyse, okumak da zihin için odur.